Ayastefanos Rus Anıtının Yıkılışı

Ayastefanos Rus anıtının yıkılışı konusunda ilk Türk filmi olarak iddia edilen Fuat Uzkınay’ın 14 Kasım 1914’te çektiği filme ilişkin araştırmalarda bugüne dek bu filmin hiç kimse tarafından görülmediği ileri sürülmüş, bu nedenle de bu ilk filmin hiçbir zaman çekilmediği, çekilme aşamasında acemilikten yandığı ve en son olarak da filmin çekildiği, ve sonradan kaybolduğu ya da çalındığı savları ileri sürülmüştü.

Gerçekten de bu film üzerine araştırma yapanların bir çoğu bu filmin izine rastlayamamıştır. Bu filmi görme olasılığı olan kişilerle yapılan tüm konuşmalarda da bu filmi görene rastlanamamıştı. Üstelik 1950’den önce Türk sineması üzerine yazılan tüm yazılarda da bu filmin adı hiç geçmemiştir. Hatta filmi çeken Fuat Uzkınay bile çok az sayıdaki söyleşilerinde bu filmden söz etmiyor, ancak 1950’den sonra  yaptığı bir söyleşide söyleşiyi yapan kişinin sorusu üzerine bu filme değinmek zorunda kalır.

Tüm bu olumsuzluklar ister istemez bu film üzerinde kuşkuların duyulmasına neden olmuştur. Üstelik anıtın yıkılışına ilişkin kimi tarihi belgelerde çeşitli çelişkiler de vardır. Kimi belgelerde anıtın bilerek yıkıldığı, kimi belgelerde de anıtın hiç kimsenin haberi olmadan bir rastlantı sonucu yıkıldığı yazılıyordu. Rastlantı sonucu yıkılan bu anıtın nasıl olur da günlerce hazırlık yapılarak filme çekilmesi mümkün olur, hatta bu iş için Viyana’dan bir film çekim ekibi getirildiği halde…

Bu ve buna benzer sorular bu filmle ilgili kuşkuların başlıca kaynağıdır. Özellikle filmin ortada olmaması, bugüne dek gören bir kişiye rastlanılmaması da bu kuşkuları doğal olarak pekiştirmektedir.

Ayastefanos Rus Anıtının Yıkılışı Belgesi

Fuat Uzkınay üzerine ilk ayrıntılı çalışmayı Nijat Özön yapmıştır. Özen, 1970 tarihinde yayımlanan kitabında Fuat Uzkınay ile ilgili benzer kuşkuları dile getirmiştir. Bu kitap o yıllarda Foto Film Merkezi’nin kurucuları arasında yer alan ve Fuat Uzkınay’la uzun yıllar aynı kurumda yan yana çalışan Gafuri Akçakın’ın da dikkatini çekmiş, satır satır okumasını sağlamıştır. Akçakın kitabı okurken eksik ya da yanlış bulduğu birçok bilgiyi de kitabın sayfalarına el yazısıyla eklemiştir. Bu el yazısı eklemelerden biri de ilk Türk filmi olarak iddia edilen Ayastefanos Rus anıtının yıkılışı ile ilgilidir. Notta yazılanlar:

“Yeşilköy’de ilk çekilen Ayastefanos Rus Anıtının Yıkılışı filminin, film çekme merkezine girdiğim 1930’da 150 metre kadar civarında idi. Birkaç defa kumandanlara gösterdim. Bu film, 1941’de Ankara’ya nakil edilirken ambalaj yapılırken üst üste sarılmasından ötürü diğer arşivdeki filmlere karışmıştır.”

Bu satırlar bu filme ilişkin şimdiye kadar bulunabilen ilk ve tek somut belgedir. En azından bu filmin çekildiğini ve kurumun arşivine girdiğini, ancak bu kurum İstanbul’dan Ankara’ya nakil edilirken filmin diğer filmlere karıştığını ortaya koymaktadır. Ayastefanos Rus anıtının yıkılışı filmiyle ilgili kuşkuların dile getirildiği yıllarda Gafuri Akçakın’ın yakınlarına “Neredeyse Fuat Bey gibi namuslu bir adamı yalancı çıkaracaklar” dediği de bilinmektedir.

Bu yazı Burçak Evren’in Antrakt Dergisindeki yazısından alınmıştır.

Bu yazımızdan keyif aldıysan SinePlus Akademi yeni dönem Film Analizi Kurslarına katılabilir, filmleri izlemenin ötesine geçip onları okuyabilirsin.

Bilgi ve Kayıt için: Tıkla…