Filmlerde Metafor Nedir?

Filmlerde metafor nedir diye sorduğumuzda metaforun; bir sözcüğün gerçek anlamından sıyrılarak başka bir sözcüğün yerine kullanılması olduğunu söyleyebiliriz. Bu da bütünüyle insanoğluna özgü olan bir şeydir. Yani herhangi bir şeye anlam vererek onu ifade etmek bütünüyle kişiye bağlıdır. İfade etmek, dile getirmek; insanın çevresindeki nesneleri, olayları, insanları vb. şeyleri nasıl algıladığı ve bunlarla neye göndermede bulunduğuyla çok yakından ilgilidir.

Metaforlar veri toplama yöntemi olarak, bilimin alanına George Lakoff ve Mark Johnson’un 1980 yılında yayınladıkları Metaphors We Live By/Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil adlı eser sayesinde girmiştir. Bu eser ile birlikte bilimin alanına giren metafor: Grekçe metapherein’den gelmiş ve öte anlamında meta ve taşımak, yüklenmek anlamındaki pherein kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.

Filmlerde Metafor Nedir?

Çünkü metaforik anlamda herhangi bir şeyin var olmasından ziyade onun ne anlama geldiği, nasıl algılandığı ve bunun nasıl ifade edildiği önemlidir. Özetle herkes aynı şeye baksa da (varlık), yaşı, cinsiyeti, eğitimi, politik ideolojisi, mesleği vb. nedenlerle (algı sebepleri) farklı şekillerde alımlamakta ve ifade etmektedirler. Bu yüzden insanlar aynı şeyi ifade ederken farklı metaforlar kullanırlar.

Metaforlar var olan şeyi ifade ederken, iki şey arasında karşılaştırma yaparak, iki şey arasında benzerliklere dikkat çekerek veya bir şeyi başka bir şeyin yerine koyarak yaparlar. Bu bağlamda metaforlar, bireylere, zihinsel süreçler yoluyla dış dünyayı anlatmakta, görselleştirmekte ve anlamlandırmakta yardımcı olurlar ve bunun için haritalama ve modelleme mekanizması sunarlar, örneğin; beyin için metafor olabilecek bilgisayar metaforunu ele alalım, “Beyin bir bilgisayardır” metaforu aracılığıyla beyin ve işleyişi ile ilgili olan karışık kavramlar daha kolay anlaşılabilir: beynin de hafızası ve zekâsı olduğu; çeşitli bilgileri değişik süreçler aracılığıyla işleyip yeni bilgiler üretmesi gibi.

Ancak günlük hayatta dış dünyayı anlatmakta, görselleştirmekte ve anlamlandırmakta kullandığımız metaforlar, gelişigüzel değil tecrübelerimizle oluşmuşlardır. Bu da metaforun tecrübeyle olan ilişkisini de gösterir. Çünkü kavram sistemimizin büyük bir kısmı tecrübeye dayanarak oluşur ve böylece gündelik faaliyetimize, bildiğimiz ve inandığımız şeylere anlam verebilir hale geliriz. Filmlerde metafor nedir dediğimizde bir kavramı başka bir kavrama göre anlamlandırmak, bunu tecrübe vasıtasıyla yapmak ve gündelik hayatımıza anlam verebilmek metafor sayesinde gerçekleştiğinden, gündelik hayatımızdaki kavramları daha vurgulayıcı olarak ifade etmemiz mümkün olmuştur. Metafor tüm bu özellikleri sağlaması sayesinde hemen hemen her bilim dalında kullanılır hale gelmiştir. Böylelikle bilimden siyasete, edebiyattan ekonomiye, karmaşık düşünceler, anlamlar, açıklamalar ve ilişkilendirilmeler, metaforlar sayesinde somutlaşarak, yaşantımıza girmişlerdir. Fakat herhangi bir kavramı başka bir kavramla ifade ederken, metafor seçimimizin bizatihi, bazı özellikleri baskı altına alır, görmezlikten gelir, bazı özellikleri ise daha fazla vurgular, gözlemler ve böylelikle eylemleri ve çıkarımları doğrulayarak, bize hedef belirlemede yardım eder.

Metaforların İşlevleri

Filmlerde metafor nedir dediğimizde metaforların işlevlerinden bahsedecek olursak;

• Adlandırma: Bu adlandırma yeniden anlamlandırmadır. Çünkü metaforlar dili genişleten yaratıcı bir niteliğe sahiptirler.
• Soyut kavramlar oluşturma: Maddi gerçeklikleri içeren metaforlar kullanılarak metafizik hakikatler daha anlaşılır hale getirilebilir.
• Yönlendirme: Metafor, paradigma ve tecrübelerimizi şekillendirmekte, zihni ve duyusal tecrübelerimize belli bir çerçeve kazandırmaktadır. Daha sonra bu kavramlar kullanılarak başka kavramlar anlaşılmaya çalışılmaktadır.
• Yeni bilginin üretimi: Metafor, bilinen gerçekler yardımıyla bilinmeyenleri anlamamızı sağlar.
• Psikolojik tesir: Metafor, normal ifadedeki manaya psikolojik bir özellik katar ve muhatabın düşünce ve hayal gücünü zenginleştirir.
• Paradigmaların çeşitlendirilmesi: Metaforlar, tecrübelerimize farklı bir perspektiften bakmamıza ve böylelikle yeni kavramların oluşmasına katkı sağlar.
• İletişimsel ve eğitsel işlev: Ortak olmayan bilgi, kültür ve değerleri aydınlatacak metaforlar bulunduğunda iletişim kolaylıkla kurulabilir.

Bu yazı Yrd. Doç. Dr. Murat Soydan’ın “Sinema Filmi ile İlgili Metaforlar: Öğrenim Üyelerinin Sinema Filmi Algıları” isimli çalışmasından alınmıştır.

Bu yazımızdan keyif aldıysan SinePlus Akademi yeni dönem Film Analizi Kurslarına katılabilir, filmleri izlemenin ötesine geçip onları okuyabilirsin.

Bilgi ve Kayıt için: Tıkla…